مختصری از روایت زندگی “مرید ایرندگانی” یکی از معماران بزرگ ایرندگان و معرفی آثارش

سعید جانی – اختصاصی گروه فرهنگی و اجتماعی مجله بیرک 

استاد” مُرید ایرندگانی “۸۶ ساله در روستای رِندک از توابع بخش ایرندگان زندگی میکند ، وی کار خود را از پانزده سالگی شروع و اکنون بعلت کهولت سن توانایی ادامه کار معماری را ندارد.

وی با استفاده از هنر معماری خود بناهای زیبا و ارزشمندی شامل چندین خانه و راه روستایی،مدرسه ،مسجد و همچنین چندین کانال قنات یا “شَگ بند” احداث و به یادگار گذاشت.

پدر او دستی در ساخت و ساز داشت و در کنار پدر در کودکی کار میکرد و پس از گذراندن دوره نوجوانی برای کسب تجربه و مهارت بیشتر به شاگردی پرداخت و به دلیل استعداد ذاتی به سرعت توانست آوازه و جایگاه خوبی در منطقه پیدا کند .

در آن دوران کار های کشاورزی، بازسازی و ساخت منازل در منطقه ایرندگان با همکاری تمامی مردم هر روستا که اصطلاحا به آن “هَشَر و مَدت ” می گویند انجام میشد و استاد مُرید از ابتدا بدون چشم داشت مادی به مردم کمک و مساعدت میکرد که همین عمل خداپسندانه باعث شد تا کارهای ساختمانی از سوی اهالی منطقه به وی پیشنهاد شود.

چندی بعد بازسازی قنوات رودخانه ای را با استفاده از روشی جدید در بخش ایرندگان آغاز کرد
به گفته وی یکی از بزرگان و ریشسفیدان ایرندگان به نام مرحوم”حاج دادرحیم” که به پاکستان عزیمت داشته است ، در مسیر سفر به این کشور روش جدیدی برای احداث قنوات را مشاهده میکند و پس از بازگشت به ایران بصورت تئوری توضیحی اجمالی در خصوص احداث شگ بند های امروزی ارائه میدهد و باعث میشود استاد مُرید با استفاده از اطلاعات روش جدیدی برای حفر قنوات در ایرندگان استفاده کند.

شایان ذکر است از آنجایی که بیشتر قنوات در بخش ایرندگان از بستر رودخانه و آبراه های جانبی رودخانه اصلی منشاء میگرند ،در گذشته پس از هربار طغیان رودخانه با تخریب های اساسی روبرو میشد که با پیشنهاد استاد مُرید کانال زیر زمینی یا”شگ بند”در بستر رودخانه ایجاد شد تا در طغیان های بعدی رودخانه،مردم برای انتقال آب به زمین های کشاورزی مجبور به خاکبرداری بطول چند کیلومتر نباشند .

گفتنی است مهارت،ظرافت و خلاقیت ذاتی مُرید باعث شد تا بعنوان یک معمار مطرح در منطقه شناخته شود و چندی بعد با کسب شهرت به تدریج از سوی دستگاه های اجرایی جهت بازگشایی راه در برخی از مسیرهای جاده ای به او پیشنهاد کار شد.

به گفته وی بسیاری از پل های جاده خاش به ایرندگان و دامن به ایرندگان و برخی از مناطق اسکل آباد، گرنچین،گوهرکوه و … بدست وی ساخته شده است و همچنین در مناطق مذکور منازل مسکونی زیادی نیز احداث کرده است که بیشتر منازل معتمدین و بزرگان در مناطق مختلف بخش ایرندگان توسط این استاد ارزشی ساخته شده است.

توضیحات در خصوص برخی از اصطلاحات:

“شَگ بند”

شگ بند اصطلاحی نادر است که کاربرد آن محدود به چند منطقه در بلوچستان است . . “شگ” نوعی سنگ خاص کوهستانی با طول کمتر از یک متر است که به عنوان پوشش سقف کانال آب استفاده میشود . “شگ بند” کانالی است به طول زیاد که جهت هدایت آب قنوات رودخانه ای در ایرندگان کاربرد دارد . دیواره های این کانال (در اصطلاح محلی کوتام cotam) از چینش سنگ های رودخانه ای ساخته میشود و با پوشانیدن روی آن با سنگ های مناسب یعنی “شگ”بدون استفاده از سیمان ساخته میشود . البته بعد ها با فراوان شدن سیمان مردم جهت ترمیم و استحکام بیشتر شگ بندی ها و ساخت کانال های جدیدتر از سیمان نیز استفاده کرده اند .

“هَشَر و مَدَت “

هشر به معنای تعاون و همکاری و مَدَت همان مدد و یاری است . “هَشَر و مَدَت ” یکی از سنتهای قوم بلوچ است که هنوز در مناطق روستایی وجود دارد، هشر بیشتر در ساخت خانه یا کارهای مربوط به کشاورزی خصوصا “لایروبی قنوات” و کاشت “برنج” که کار نسبتا دشواری است ، وجود دارد.

در “هَشَر و مَدَت ” دستمزد به کسی پرداخت نمیشود و با همکاری گروهی سخت ترین کارها با کوتاهترین زمان انجام میپذیرد.

در آینده برای هر کدام از  اصطلاحات مطالبی جداگانه و اختصاصی را پس از تحقیقات کامل منتشر خواهیم کرد .