مصاحبه با زرخاتون عظیمی از شاگردان مهناز جمالزهی استاد سوزن دوزی بلوچستان

ایران سرشار از حکایتهایی است که مربوط به استاد و شاگردانشان میشود، در دنیای امروزی که روابط اجتماعی با بهره های مادی سنجیده میشود هنوز هم روایت علاقه و احترام میان استاد و شاگرد مایه دلخوشی است.

چندی پیش به عنوان گزارشگر پایگاه خبری بیرک  میهمان خانم زرخاتون یکی از شاگردان استاد مهناز جمال زهی بودم تا گفت و گویی در زمینه تاریخ و هنر سوزندوزی با ایشان داشته باشم.

خانم عظیمی خودتان را معرفی کنید؟؟

بنده زرخاتون عظیمی معروف به حاجی ملک خاتون شصت ساله متولد خاش بخش ایرندگان روستای گنز از بچگی حدود شش سالگی سوزندوزی را شروع کردم.

آشنایی شما با مهناز جمالزهی ایرندگان (استاد سوزن دوزی بلوچستان ) از چه زمانی آغاز شد؟؟

خانواده ما و مهناز در یک روستا زندگی میکردیم و به دلیل اینکه هم سن خواهرم ماه خاتون بود و کم بیش با ایشان رابطه داشتم و با کارشان آشنا بودم.

رابطه شما با مهناز چطور بود؟

مهناز رابطه خوبی با خواهرم داشت و بعدها با رونق گرفتن کارش به جمع سوزان ملحق شدم

آیا شما تنها شاگرد ایشان بودید؟

مهناز در آن دوران شاگردان زیادی داشت شاید نزدیک به ۵۰ نفر و بنده یکی از آنها بودم.

از ویژگی های اخلاقی و کاری مهناز چه بود؟

فن بیان بسیار خوب،سرعت عمل و چابکی در دوخت و کپی برداری عالی از نقوشی که میدید و مدیریت عالی

درباره سبک و سیاق مهناز برایمان بگوئید؟

مهناز با توانایی ذاتی خود توانست نقوشی را به صورت برجسته، بزرگتر از حد معمول و با ظرافت بیشتر وارد سوزندوزی کند و سبک خاصی را پایه گذاری کرد و برای اولین بار نقوش سوزندوزی بر روی دیگر اجسام مثل رومیزی نقش بست.

در رابطه با انواع دوخت بلوچی اصیل برایم بگوئید؟

دوخت های زیادی در آن دوره رواج داشت می توان گفت پرکار معروف ترین آن بعد از آشنایی هنرمندان سوزندوزی با این طرح بود.

دوخت پرکار دقیقا در چه دوره ای وارد سوزندوزی بلوچستان شد؟

طبق شنیده ها این دوخت ریشه در تاریخ بلوچستان دارد و مال دوره خاصی نیست اما مهناز توانست با ذوق و سلیقه خود آن را زیباتر کند و این دوخت را مطرح کرد.

مهناز این هنر را از چه فردی یاد گرفت؟

مهناز و دیگر سوزندوزان این دوخت را یاد داشته اند اما خلاقیت و هوش بالا در این زمینه باعث تحول شد و ظرافت کاری مهناز و کپی برداری از نقوش ویژگی بارز او بود.

در رابطه با خانم جهانبانی تاجر بین‌المللی سوزندوزی بلوچستان برایم بگوئید؟؟

شاه جهت استفاده از هنر اقوام ایران افرادی را به نقاط مختلف کشور میفرستاد تا لباس فرح دیبا را طراحی و از هنر آنها استفاده کند، خانم جهانبانی هم با ورود به بلوچستان در این رابطه با مسئولان آن دوره ریگی ها مذاکره میکند و آنها به دلیل آشنایی ایشان را به ایرندگان آوردند.

اینکه طراحی و دوخت لباس فرح دیبا در ایرندگان انجام شده واقعیت دارد؟

بله صد درصد خودم و کلیه شاگردانش نقوشی که لازم بود را به صورت نوار به عرض تقریبا سی سانت دوخته ایم،، هنوز هم آثار نخ و پارچه های زرینی در منزلم وجود دارد.

آیا سوزندوزی خصوصا پرکار از ایرندگان به دیگر نقاط استان منتقل شد یا خیر؟؟

بدور از عرق ، ظرافت سوزندوزی هیچ کجای بلوچستان به ایرندگان نمی رسد و این ظرافت را مدیون زحمات و خلاقیت مهناز میدانیم و به جرأت میتوانم بگویم زنان ایرندگان هنر خود را به دیگر نقاط استان گسترش دادند و از هیچ جا وارد ایرندگان نشده.

هنر مهناز در کجا و روی چه اجسامی نقش بست؟ سوزندوزی بانوان ایرندگان بیشتر به صورت نوارهای بزرگ در حد ۸ متر بود و همچنین رومیزی که دور تا دورش سوزندوزی میشد.

آیا مهناز جهت انتشار و تعلیم هنرش اقدامی انجام داد؟

به درخواست خانم جهانبانی یک یا چند دوره به گوهرکوه خاش به همراه شاگردانش زرناز خلیلی و زرملک دادکانی برگزار شده اما به صورت پنهانی چرا که دوست نداشته اند کسی از تجارت سوزندوزی بلوچستان سردر بیاورد.

سوزندوزان آن دوره جهت ادای احترام چه کاری برای مهناز انجام دادند؟؟

یادم هست لباس آبی رنگ مهناز را شاگردانش با ظرافت تمام دوختند اما مهناز نتوانست بیشتر از یکی دو بار آن را بپوشد و وفات کرد.

علت وفاتش چه بود؟

مهناز به دلیل عدم وجود امکانات بهداشتی و بی توجهی مسئولان زمان شاه به علت عوارض زایمانی وفات کرد و شاگردانش و کل مردم ایرندگان را داغدار کرد،خداروشکر بعداز انقلاب اسلامی وضعیت بهداشت و درمان بهتر شد.

چرا هنرمندان آن دوره معرفی نشدند و اسمی از آنها برده نشده و تصویری هم ندارند؟؟

خانم جهانبانی به دلیل ترس از اینکه زنان ایرندگان طرحهای خود را بی واسطه معرفی کنند و در آمد بیشتری کسب نمایند راضی نبود حتی اسمی از کسی برده شود چه برسد به تصویر، لازم است در همین رابطه خاطره ای را تعریف کنم ،با توجه به ویژگی اخلاقیم دوست نداشتم زیر دست کسی کار کنم و تصمیم گرفتم خودم کار تجارت و ترویج هنر سوزندوزی را انجام دهم خانم جهانبانی بعد از شنیدن این اقدام به بهانه دزدی و کپی برداری از لباس فرح من را به دادگاه کشاندند خداروشکر توانستم با دلایل قانع کننده تبرئه شوم چرا که هنر مال من و منطقه من بود و هیچ کس نمیتواند هنری که سالیان سال است با آن بزرگ شده بودم را از من جدا کند.

گفته شده شما در نمایشگاهی که در چین برگزار شد حضور نداشتید، علت چه بوده ؟؟

از بنده دعوت شد اما به دلیل مشکلات زندگی و اقتصادی نتوانستم در آن نمایشگاه شرکت کنم

توصیه و درد دل شما در این مورد  ؟

هرچند انتظار داشتم به هنرمندان پیشکسوت بیشتر توجه میشد و در شان هنرمندان نیست که با وامی که قرار است آن را پس بدهیم در نمایشگاه شرکت کنم در شرایطی که هیچ منبع در آمدی نداریم ، توصیه ام این هست که به هنرمندان توجه بیشتری بشود و مطمئنا درخواست زیادی نیست .

مصاحبه : سعید جانی