استاد مهناز جمالزهی ایرندگان مبدع طرح سوزن دوزی پرکار / ایرندگان خاستگاه طرح پرکار
نوشته : سعید جانی
خانم مهناز جمالزهی فرزند یارمحمد جمالزهی و فاطمه در سال ۱۳۱۲ در ایرندگان به دنیا آمد در دوران کودکی با هنر سوزندوزی توسط مادرش آشنا شد.
در ۱۳ سالگی با آقای اله بخش راسخی در روستای گنز از توابع بخش ایرندگان ازدواج کرد و حاصل ازدواجش ۵ فرزند (دو دختر و سه پسر)است.
با توجه به خاطراتی که با خانواده خود تعریف کرده اند ، وی طی یک حادثه و اتفاق نقشی را آفرید که همگان را حیرت زده کرد، خانم جمالزهی همراه مادرش به کارگاه پارچه بافی روستای پالیزان در دامنه کوه بیرک سفر میکند در آنجا با نقوشی روی قالی و قالیچه برخورد میکند و با خود می اندیشد که آیا میشود با سوزن و پارچه هم همچین نقشهایی ابداع کرد ؟بعداز برگشتن به خانه شروع میکند به تمرین دیری نمیگذرد که همان نقوش را بر روی پارچه معمولی پیاده میکند و نام آن را به دلیل سختی پرکار نام گذاری میکند.
ایشان در ادامه چنان مهارتی کسب میکنند که همگان دست به دهان میمانند او طرحها و نقوش را ذهنی و بدون هیچ ابرازی روی انواع پارچه پیاده میکند.
این هنرمند ناشناخته میماند تا سال۱۳۴۲ که با خانم جهانبانی و همسر ایشان هوشنگ ریگی آشنا میشود اخلاق خوب آب و هوای مناسب و مهمتر از آن جاذبه هنر این بانو باعث میشود خانم جهانبانی تصمیم بگیرد در ایرندگان (روستای واردان) منزلی بنا کند و در ساکن شود و بعدها سفارشاتی از دربار شاه به وی داده شد که مورد توجه قرار گرفت، مهناز با رونق گرفتن کارش تصمیم میگیرد این هنر( دوخت پرکار ایرندگان) را به دیگران آموزش دهد افراد علاقه مند از روستاهای اطراف خصوصا دادکان و واردان جهت یادگیری به منزل ایشان مراجعه و مهناز به آنها آموزش میدهد.
بعدها با پیشنهاد خانم جهانبانی مهناز به همراه بهترین شاگردش شهناز خلیلی جهت آموزش دادن شاگردانی به اطراف تفتان، گوهرکوه و نوک آباد سفر میکند و سفرهایی جهت معرفی هنرش به زاهدان نیز داشته است.
انواع سفارشهایی که توسط مهناز و شاگردانش ارائه شد میتوان به مانتو ،کراوات، کوسن، لباس مجلسی و رومیزی و… اشاره کرد و هم اکنون تعدادی از کارهای این هنرمند در موزه سعد آباد و طبق گفته ی خانم جهانبانی در موزه لوور پاریس نگهداری میشود.
انواع دوخت و طرحهایی که در زمان مهناز بین شاگردانش رواج داشته به نامهای گوش گربگ، شاخ گوراند، زومک، گورکش محمد شاه، مشک درنج و میتوان اشاره کرد.
گفتنی است هنر دست مهناز به مقامات عالی کشورها داده شده که میتوان به ملکه جولیانا، پرنس برنارد و شاهزاده بئاتریکس عالی ترین مقامات سلطنتی هلند اشاره کرد.
مهناز در سال ۱۳۵۲ فوت میکند اما به دست شاگردانش هنر او جاودانه میماند.
با توجه به اینکه ایرندگان خاستگاه طرح سوزن دوزی پرکار بلوچی است از سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری و موسسات فرهنگی و هنری استان و بالخصوص شهرستان خاش ، تمامی هنرمندان و شیرزنان سوزن دوز درخواست میشود جهت حفظ و صیانت اسم این طرح آن را با نام طرح 《پرکار ایرندگان》معرفی نمایند .
از تمامی افرادی که جهت معرفی و جمع آوری زندگی نامه مرحومه مهناز جمال زهی تلاش کرده اند از جمله 《مریم جمالزهی》 (خواهر مهناز) ، 《استاد زرخاتون عظیمی》 یکی از شاگردان،《 استاد شهناز خلیلی》 یکی از شاگردان،《مریم کریمی》 یکی از شاگردان، 《ماهی ملک ایرندگانی》 یکی از شاگردان ، 《الله بخش راسخی》 همسر ایشان ، ایمان ایرندگانی و همچنین《منصور روحی》 کمال تشکر و قدردانی را دارم.
علی زاده
تاریخ : ۳۱ - مرداد - ۱۳۹۵
تشکر بابت اطلاع رسانی و زندگی نامه این بانوی بزرگ
هنر مهناز هنری خدادادی بود و توانست شگفتی بزرگی در سوزندوزی بلوچستان ایجاد کند.
تقی
تاریخ : ۳۱ - مرداد - ۱۳۹۵
با سلام تشکر بینهایت که با این تلاشتان نامی را که به فراموشی می رفت دوباره زنده کردید…هرچه از توان،استعداد، کارها و هنرهای این بانوی هنرمند گفته شود ، کم است… برای شروع بسیار عالی بود … دستمریزاد سعید جانی عزیز…اجرتان با خدا که فقط برای رضای او فعالیت میکنی…
منتقد منصف
تاریخ : ۳۱ - مرداد - ۱۳۹۵
سلام.تناقض آشکاری و به عمدی را در نوشته تان خواندم که تاسف خوردم .چرا کسی که خود و خانواده اش این ادعا را نداشته و ندارند و شما برای مطرح شدن خودتان به آن دامن میزنی . به عمد با مظلوم نمایی دوخت مشهورمهتاب را به کسی دیگر نسبت می دهی .تصویری را که دست دوخت مهتاب است با زیر نویس به کسی دیگر نسبت می دهی .براستی آثاری که خانواده شاه به این فرد مورد ادعای شما سفارش داده اند چرا هیچ جا تا حال یافت نشده اند و جایی در خاطرات خانواده شاه ندارند و در میان آثار بجامانده از آنان یافت نمی شوند .در کاخ موزه سعدآباد تهران همین تصویر و آثار به نمایش گذاشته شده به نام مهتاب نوروزی ثبت شده اند که در خاطرات فرح پهلوی و صدها اثر دیگر ثبت و ضبط شده اند حال شما با مظلوم نمایی از مسئولان میراث فرهنگی استان می خواهید این همه مستندات را کنار بگذارند و دوختی فراگیر در کل بلوچستان را که با مستندات خاستگاه و طراحش بیش ازهفتادسال است اثبات شده به نام مکان مورد ادعای شما تغییر دهند که هیچ مستندی برای اثبات آن وجود ندارد . شرم باد برکسی که با تحریف تاریخ می خواهد برای خود جایی دست و پا کند و مسیر هنر این سرزمین را منحرف کند.
منصف احدی از روستای گنز
تاریخ : ۱ - شهریور - ۱۳۹۵
زندگی نامه مرحومه توسط شاگردان بنام ایشان در ایرندگان، همچنین فرزندان و همسر ایشان جمع آوری شده بیش از ۴۰ سال از وفات مهناز میگذرد و دقیقا در زمانی که بوی تولد دوباره ایران( انقلاب اسلامی سال ۵۷) به مشام میرسید،،
شاید از اوضاع و احوال آن دوره بی اطلاع باشید و ترس از خیلی مسائل خیلی از جریانات بازگو نشد اما با تحریف تاریخ و ثبت آثاری از این هنرمند بنام توسط افراد با نفوذ به هر دلیلی در سالهای نچندان دور باعث شد شاگردان و خانواده ی مهناز در جهت معرفی ایشان اقدام کنند،،
ما همه ی هنرمندان را از صمیم قلب دوست داریم اما نمیشود در برابر ظلم و پایمال کردن حق افراد کوتاه آمد،
اگر شما سندی پیدا کردید که خانم جهانبانی تاجر بینالمللی سوزندوزی بلوچی گفته باشد مهناز در سوزندوزی خصوصا پرکار هیچ نقشی نداشته یا در ایرندگان زندگی نکرده،، یا از بودن و ماندن در ایرندگان لذت نبرده یا اسمی از ایرندگان یادش نمی آید حق با شماست،،
بعد از وفات خانم نوروزی جنبشی به وجود آمد و متاسفانه افرادی از آب گلالود به نفع خود و منطقه ی خود ماهی گرفتند و این ظلم را در حق مهناز روا داشتند.
ناشناس
تاریخ : ۲۴ - آبان - ۱۴۰۲
درود بر شما بزرگوار ،یه عده فرصت طلب هنر این بانو رو با دروغ به اسم خودشون تموم کردن …….. که میداند بانو مهناز هنرمندی زبده بود و به دور از حسادت برای یادگیری به شهرهای دیگه واسه آموزش دادنشون سختی ومشقت رو تحمل کرد ولی متأسّفانه برای دیده شدن خودشون اسمی از این بانوی هنرمند به زبان نیاوردن
سعید
تاریخ : ۱ - شهریور - ۱۳۹۵
اروپایی ها در حالی مدعی هستند که قاره آمریکا توسط دریانوردی به اسم کریستف کلمب به صورت کاملا اتفاقی کشف شده است که منابع و مآخذ خود آنها بیانگر مطالب دیگری است از جمله این که در منابع آنها به نقشه های رسم شده توسط دانشمندان و دریانوردان مسلمان و ایرانی سالها پیش از اروپایی ها به صورت دقیق و کامل از قاره آمریکا و استرالیا اشاره شده است.
واقعیت کدام است؟؟؟ کریستف کلمب یا دریانوردان مسلمان؟؟؟
جوابش این است کریستف کلمب پوست کلفت تر است و مسلمانان ضعیف تر پس حق با کریستف است.
این است منطق ما ….
تقی
تاریخ : ۱ - شهریور - ۱۳۹۵
توان وهنر بانو مرحومه مهتاب بر هیچکس پوشیده نیست…افتخار همه ماست و این افتخارات مختص یک منطقه مثل بمپور یا ایرندگان نیست و مربوط به کل بلوچستان و حتی ایران است…
اما این دلیل نمیشود بانویی صرفا” به دلیل اینکه گمنام مانده مورد ظلم قرار گیرد و طرحها و ابتکارات بدیع و منحصربفردش یا نادیده گرفته شود و یا توسط عده ای آنهم بعد از وفات مرحومه مهتاب، مصادره شوند…
بی شک هنر دستان مهتاب نوروزی جهانی شده و ما هم به آن افتخار میکنیم…ولی طرح 《پرکار》 به یقین ابتکار حاصل ذوق وسلیقه بانو《مهناز 》 بوده…خودم از زبان مطلعین و کسانی که ایشان را دیده اند و مادرم که شاگردش بوده،شنیده ام که چطور طرح روی یک قالی دستباف را بادقت نگاه کرده و یکی یکی میشمرده و برروی پارچه با سوزن پیاده کرده است.وبه دلیل سختی کار خودش اسم آنرا «پرکار》گذاشته است..حتی بانو مهتاب هم برای مدتی پیش ایشان (به ایرندگان) برای یاد گرفتن این طرح و طرحهای دیگر،آمده است..
برای رد یک مطلب ، دلیل منطقی بهترین راه است نه متهم کردن به دروغگویی آنهم به استناد ثبت این محصولات در چند سال اخیر…این ثبتها هم وحی مُنزل نیستند …کار بشره…حالا ممکنه از روی بی اطلاعی باشه یا تحریف عمدی…
با تمام این احوال، هم 《مهتاب نوروزی 》 و هم 《مهناز جمالزهی ایرندگان》 از بانوان هنرمند بلوچستان هستند و برای اینکه در حق هیچکدامشان اجحافی صورت نگیرد، بهتر است دست در دست هم زحمات هر کدام را شناسایی و به اسم خودش به ثبت برسانیم…نه اینکه با زور زبان کارمان راپیش ببریم….با تشکر
احسان قادری ایرندگان
تاریخ : ۲ - شهریور - ۱۳۹۵
باسلام احتراما ضمن آرزوی توفیق و سلامتی بر خود وظیفه میدانم از زحمات و همکاری ها و مساعدتهای بیدریغ سایت بیرک، جوانان ایرندگان و کلیه بزرگواران که در تهیه زندگینامه مرحومه نقش داشته اند و نه تنها نام و یاد مادربزرگم بلکه فرهنگ و هنر مردم این مرز و بوم اصیل را زنده نگه داشتند سپاس و قدردانی خود را بحضورتان تقدیم می نمایم و بر تمامی هنرمندان و هنر دوستان گرام درود میفرستم، امیدوارم همواره در تمامی مراحل زندگیتان موفق و موید باشید.
احسان قادری ایرندگان ، نوه مرحومه مهناز جمالزهی ایرندگان
اشکان ایرندگانی
تاریخ : ۵ - شهریور - ۱۳۹۵
بدون اغراق باید گفت بزرگترین اساتید سوزن دوزی و شناسنامه سوزن دوزی بلوچستان ایرندگان هست
نه تنها سوزن دوزی بزرگان و سالخوردگان ایرندگان میگن در قدیم ایرندگان مرکز پارچه بافی بوده و تولید ابریشم
به طوری که از جای جای بلوچستان و خارج بلوچستان برای تهیه پارچه به اونجا میومدن
عبدالغفور ایرندگانی
تاریخ : ۲۶ - آذر - ۱۳۹۶
باسلام قابل توجه به دوستانی بدون تحقیق نباید کاری را به کسی یا شخص خاص با تعصب ات قومی محلی نسبت دهیم بدون تردید اساتید که نامشان ذکر شده از اشخاص ماندگار در حوضه صنایع دستی می باشند وجایگاه والای دارند هرکدام به اندازه توان خود در این حوضه زحمت فراوان کشیده اند لازم به ذکر است که یادی کنیم از مرحومه دکتر شهناز خلیلی ایرندگان استاد سوزن دوزی در حوضه ایرندگان وشهرستان خاش که به تازگی دارفانی را داع گفته ند از میان ما به خانه ابدی شتافته اند بدون اینکه ادعایی داشته باشندیا حقی از کسی ضایع کرده باشند ایشان هم برای جشن های ۲۵۰۰ساله لباس طرح پرکار دوخته اند که مدارکش موجود می باشداین عزیز بزرگوار در دوران کهنسالی بامشکلات زیادواجه شدن که بخواهیم به میان اوریم خود یک کتاب می شود روحشان شاد ویادشان گرامی .
باتوجه به تحقیقات بنده همه این عزیزان برای خانم فرح یا هر کس دیگری کارهای هنری بسیاری انجام داده اند واکنون در هیچ گونه اسمی از انان برده نمی شود این برمی گردد به ان که ما خیلی ضعیف عمل کرده ایم که چنین سرمایه های بزرگی را به سادگی یکی بس از دیگری از دست می دهیم بدون اینکه یادی از انان کرده باشیم یا هنر انان بخواهیم دست اموز قرار دهیم یاچیزی یاد بگیریم همه ما ایرانیان همین طور هستیم که می گوییم ما فلان دانشمند مال ایران است {ابوعلی سینا خیام راضی یا فلان شخص بزرگ }انان رفتند اکنون چی داریم؟ کدام یک از ما دونبال رو این عزیزان بوده ایم؟}
فرزادخالقی ایرندگان
تاریخ : ۲۸ - بهمن - ۱۳۹۶
باسلام بدون اغراق باید گفت بزرگترین استادهای سوزن دوری دربلوچستان ایرندگان هست….به ایرندگان بیشتر توجه شود .
ایمان ایرندگانی
تاریخ : ۸ - اسفند - ۱۳۹۶
ازعزیزان کمال تشکررادارم.
ناصرراسخی
تاریخ : ۱۶ - اردیبهشت - ۱۳۹۹
باسلام
بنده به نوبه خود از همه کسانی که یادوخاطره بزرگان و هنرمندان ایرندگان خصوصأمرحومه مهنازجمالزهی ایرندگان زنده نگه داشته صمیمانه تشکر میکنم خصوصأآقای سعیدجانی آقای روحی عزیزوافرادهنرمندبزرگی که خودراهنوزشاگردآن مرحومه خطاب میکنند مثل خانم کریمی ،عظیمی و،،،
ناشناس
تاریخ : ۱۰ - خرداد - ۱۴۰۰
مهناز جمالزهی مادربزگم بود مادر بابام خدارحمتش کنه
خانم راسخی
تاریخ : ۹ - فروردین - ۱۴۰۱
با سلام
بنده هیچ وقت خاطرات مادربزرگ عزیزم مرحوم مهناز از یاد نمیرود و خاطراتش را زنده نگهه داشتیم و بنده نوه مرحوم مهناز هست خدارحمتش کنه😞💔
ناشناس
تاریخ : ۱۸ - فروردین - ۱۴۰۱
😢
خانم راسخی
تاریخ : ۱ - آذر - ۱۴۰۱
خدابیامرزتش مرحومه مهنازجمالزهی خالم بود
مهند
تاریخ : ۲۰ - مرداد - ۱۴۰۲
سلام من مهند جمالزهی هستم و مهناز مادر بزرگ من است